GENEL BİLGİ

Tarih, iktisat ve hukuk gibi farklı bilim dallarında çalışan araştırmacıların ifade ettiği üzere, kadı sicilleri yani Osmanlı mahkeme defterleri Osmanlı araştırmaları bakımından büyük bir önem arzetmektedir. Ancak farklı kişilerin el yazılarıyla yazılmış bu sicillerin okunmasındaki güçlüklerin yanı sıra dizinleri de olmadığı için içeriklerinde aranan bilgiye kolayca ulaşılamamaktaydı.

Osmanlı döneminde İstanbul (sur içi İstanbul) ve bilâd-i selâse (Üsküdar, Galata, Eyüp) şeklinde dört bölgeye ayrılan başşehirdeki mahkemelere ait toplam defter sayısı 10.000 civarındadır.

İSAM tarafından gerçekleştirilen İstanbul Kadı Sicilleri Projesi kapsamında bu defterlerin ilk dönem örneklerine yer verilmesi esası benimsenmiş ve dört bölgeden XVI. ve XVII. yüzyıllara ait (1500 ve 1600’lü yıllar) defterler tespit edilmiştir. Yaklaşık her on yıldan birer defter seçilerek bu bölgelerin bir yüzyılına ışık tutulması hedeflenmiştir. Seçilen kırk defter günümüz Türkçe’sine aktarılmış ve aslî nüshaları da karşılaştırma imkânı vermek üzere her cilde eklenmiştir.

İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığı çerçevesinde yine İstanbul (sur içi ve bilad-ı selase) mahkemelerinden 1557-1911 yılları arasında yer alan 60 defterin transkripsiyonu gerçekleştirilmiş ve 2019 yılında yayımlanmıştır. Bu defterlerin aslî nüshaları karşılaştırma imkanı vermek üzere veri tabanına konulmuştur.

AMAÇ

Kadı sicilleri, Osmanlı Devleti’nin en önemli hukukî belgeleri olarak kabul edilir. Bu sicillerin yayımlanmasına duyulan ihtiyaç ilmî muhitlerde şimdiye kadar sıkça dile getirilmiş, ancak karşılaşılan bilimsel ve ekonomik zorluklar böyle bir yayının gerçekleştirilmesini engellemekteydi.

TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), bu boşluğu doldurmak ve sadece hukuk tarihi bakımından değil, siyasî, sosyal ve iktisadî tarih bakımından da son derecede önemli bir külliyatı araştırmacıların istifadesine sunmayı amaçlamıştır.

İSAM, 2010 Avrupa Kültür Ajansı’nın desteğiyle hazırladığı ve 2012 yılında yayımladığı 40 ciltlik neşrin içeriğini 2014 yılında erişime açmıştı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. ile yapılan protokol gereği İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığıyla hazırlanarak 2019 yılında yayımlanan 60 ciltlik külliyat da veri tabanına eklenerek 100 cildin içeriğine erişim sağlanmıştır.

ZENGİN MUHTEVA

Kadı sicillerinde sadece mahkemeye intikal etmiş hukukî ihtilâfların kayıtları değil, bunların yanı sıra günümüzdeki noter kayıtlarına benzeyen işlemler, vakıf senetleri, satım, bağış, ödünç işlemleri; belediyecilikle ilgili belgeler ve düzenlemeler, pazarlarda satılan ürünlerin fiyatları; esnaf, zanaatkâr ve ticaret erbabına yönelik belgeler; miras taksimleri, vasiyetler, evlenme ve boşanmalar gibi medenî hukuka dair kayıtlar; vakıflara ve/veya kamuya ait binaların imar ve tamirine ilişkin merkezden gelen hüküm ve fermanların sûretleri de yer almaktadır.

Bu veriler, Osmanlı Devleti’nin kültürel hayatının en ince ayrıntılarına nüfuz etme imkânı vermektedir.

UZMAN KADRO

Projede, kadı sicillerinin transkripsiyonundan yayımlanmasına kadar her kademede ciddi bir emek sarfedilmiş, proje yöneticisi Prof. Dr. M. Âkif Aydın, yayın editörü Dr. Coşkun Yılmaz, bilim kurulu üyeleri Prof. Dr. İdris Bostan, Prof. Dr. Feridun Emecen, Prof. Dr. İsmail Erünsal, Prof. Dr. Mehmet İpşirli ve Dr. Mustafa Oğuz’un yanı sıra çoğunluğu tarihçilerden olmak üzere toplam seksen kişilik bir ekip görev almıştır. Her defterin üzerinde, defteri okuyan ve asıl metinle karşılaştırıp tashihini yapan araştırmacıların adları yer almaktadır.