İstanbul Mahkemesi 334 Numaralı Sicil (H. 1280-1329 / M. 1863-1911) cilt: 99, sayfa: 378 Hüküm no: 414 Orijinal metin no: [163-1] Bu defter İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığı ile hazırlanmıştır. Resmî daire ve mahkemelerde yapılacak düzenlemede açığa alınacaklarla daha önce memuriyetten ayrılanlara dair tanzim edilen kanun layihası Bâb-ı Âlî Dâire-i Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi Aded: 96 Taraf-ı Âlî-i Cenâb-ı Meşîhat-penâhî’ye, Ma‘rûz-ı bende-i dîrîneleridir ki, Devâir ve mehâkimde icrâ edilecek teşkîlât ve tensîkāt sebebiyle açıkda kalacak olanlar ile evvelce me’mûriyetlerinden infisâl veyâ infikâk eden me’mûrîne dâir tanzîm ve Meclis-i Meb‘ûsân ve A‘yânca tasdîk edilmiş olan ve bi’l-istîzân irâde-i seniyye-i cenâb-ı pâdişâhîye iktirân eden lâyiha-i kānûniyenin Dîvân-ı Hümâyûn’dan musaddak sûreti leffen savb-ı âlî-i meşîhat-penâhîlerine isrâ ve ta‘mîmen devâire de teblîgāt icrâ edilmiş olmağla Bâb-ı Vâlâ-yı Meşîhat-penâhîlerince îfâ-yı muktezâsı bâbında emr u irâde hazret-i men-lehu’l-emrindir. Fî 18 Cemâziyelâhire sene 1327 ve fî 23 Haziran sene 1325. Sadrıa‘zam Hüseyin Hilmi Devâir ve mehâkimde icrâ edilecek teşkîlât ve tensîkāt cihetiyle açıkda kalacak olanlarla evvelce me’mûriyetlerinden birer sûretle infisâl veyâ infikâk eden me’mûrîn ve hükkâm ile ketebe hakkında lâyiha-i kānûniye sûretidir. Birinci madde: Her dâire ve nezâretde a‘yândan bir zâtın riyâseti meb‘ûsândan bir zâtın riyâset-i sâniyesinde olarak devâirce müntehab ve muhlif üçer a‘zâdan mürekkeb birer komisyon teşkîl olunacakdır. A‘yân ve meb‘ûsândan olan zâtlar mensûb oldukları heyetler tarafından intihâb edilecekdir. Bu komisyonların vazîfesi devâir-i hükûmetle bi’l-umûm mehâkimde icrâ edilecek teşkîlât ve tensîkāt dolayısıyla her dâire ve nezâretde me’mûriyetlerinde ibkā edilecek veyâ açığa çıkarılacak olanlarla i‘lân-ı meşrûtiyetden evvel veyâ sonra birer sûretle me’mûriyetlerinden infisâl veyâ infikâk eden bi’l-cümle me’mûrîn ve hükkâm ve ketebe ve mu‘allimînin ahvâl-i sâbıkā ve lâhıkalarını ve derece-i iktidârlarını tedkīk ederek teşkîlât kadroları mûcebince lüzûmu mikdârının istihdâmına karâr verip bunları o dâire ve nezâret dâhilinde münâsib gördükleri me’mûriyetlere ta‘yîn eylemek ve esnâ-yı teşkîlâtda her dâirede inhilâl edecek veyâ yeni teşkîl olunacak me’mûriyetlere tercîhen o dâire müstahdemîni ve ma‘zûliyeti intihâb edilecekse de komisyonlarca lüzûm-ı kat‘î his olunursa devâir-i sâireden ve hâricden de alınabilecekdir. [164] Açığa çıkarılacak olanlardan ve gerek evvelce bir sûretle infisâl ve infikâk etmiş bulunanlardan ehliyet ve istikāmetleri ve evsâf-ı memdûha-i lâzımeyi hâiz oldukları hakkında komisyonca kanâ‘at-ı vicdâniye hâsıl olan zevâta ve me’mûrînden olan mağdûrîn-i hakīkiye-i siyâsiyeye açılacak münâsib me’mûriyetlere şerâit-i mütesâviye mevcûd olduğu hâlde diğerlerine tercîhen intihâb ve ta‘yîn olunmak üzere muvakkaten ma‘zûliyet maâşı tahsîs olunacakdır. İstihdâmları muvâfık görülmeyenler hakkında ikinci fasla tevfîk-i mu‘âmele edilecekdir. İkinci madde: Birinci madde mûcebince teşekkül edecek komisyonlar tedkīkāta başlamazdan evvel bir ictimâ‘-ı umûmî akd ederek me’mûrînin tefrîki için esâs ittihâz olunacak mevâddı bi’l-müzâkere karârlaştıracaklardır. Üçüncü madde: Şehremâneti’nin teşkîlâtı Cem‘iyet-i Umûmiye-i Belediye’ye âiddir. Ancak me’mûrların tedkīk-i ahvâliyle istihdâmları veyâ açığa çıkarılmaları işbu kānûna tevfîkan ve Dâhiliye Nezâreti Komisyonu ma‘rifetiyle icrâ edilecekdir. Dördüncü madde: Devâir-i merkeziyede teşekkül edecek olan komisyonların vazîfe ve salâhiyetleri vilâyât merkezlerindeki rüesâ-yı me’mûrîn ile mutasarrıflara da şâmil olacaktır. Merâkiz-i vilâyâtda bulunan me’mûrîn-i sâire ile livâ ve kazâ merkezlerindeki büyük küçük me’mûrların tefrîki için her vilâyet merkezinde vâlî-i vilâyetin taht-ı riyâsetinde olarak nâib, defterdâr, mektûbçu, istînaf müdde‘î-i umûmisi, ma‘ârif müdîri, rüsûmât nâzırı, posta ve telgraf başmüdîri ve Defter-i hâkānî me’mûru ve belediye reisinden mürekkeb muhlif bir komisyon teşekkül edecekdir. Bu komisyonlar devâir-i merkeziye komisyonları ikmâl-i vazîfe ettikten sonra Dâhiliye Nezâreti’nden vukū‘ bulacak teblîgāt üzerine işe başlayacaklardır. Birinci Fasıl Beşinci madde: İleride istihdâm edilmek üzere tefrîk ve isimleri bir cedvel-i mahsûsla i‘lân olunan zevâtdan umûm müddet-i hizmeti iki seneyi ikmâl etmeyenlere ma‘zûliyet maâşı tahsîs olunmaz. Yalnız son maâş-ı mu‘addellerinin iki misli bir meblağ tazmînât-ı nakdiye olarak verilir. Müddet-i hizmeti beş seneye kadar olanlara ma‘zûliyet maâşı olarak âtîdeki mekādîr ta‘yîn olunur; 300 guruşa kadar maâşı olanlara tamam maâşları, 300-500 guruşa kadar maâşı olanlara 300 guruşun tamamı bâkīnin yüzde yirmisi, 501-1.000 guruş maâşı olanlara 500 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr ve bâkīsi için yüzde on beşi, 1.001-2.000 guruş maâşı olanlara 1.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde on, 2.000 guruşdan fazla maâşı olanlara 2.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde beş verilir. Müddet-i hizmeti beş seneden on seneye kadar olanlara ma‘zûliyet maâşı olarak mekādîr-i âtiye ta‘yîn olunur; üç yüz guruşa kadar maâşı olanlara tamam maâşları, 300-500 guruş maâşı olanlara 300 guruşun tamamı ve bâkīnin yüzde yirmi beşi, 501-1.000 guruş maâşı olanlara 500 guruş için evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde yirmi, 1.001-2.000 guruş maâşı olanlara 1.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr ve bâkīsi için yüzde on beşi, 2.000 guruşdan fazla maâşı olanlara 2.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde on verilir. Müddet-i hizmeti on seneden on beş seneye kadar olanlara ma‘zûliyet maâşı olarak mekādîr-i âtiye ta‘yîn olunur; üç yüz guruşa kadar maâşı olanlara tamam maâşları, 300-500 guruş maâşı olanlara 300 guruşun tamamı bâkīnin yüzde otuzu, [165] 501-1.000 guruş maâşı olanlara 500 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde yirmi beş, 1.001-2.000 guruş maâşı olanlara 1.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde yirmi, 2.000’den fazla maâşı olanlara 2.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde on beş verilir. On beş seneden yirmi seneye kadar hizmet etmiş olanlara ma‘zûliyet maâşı olarak mekādir-i âtiye ta‘yîn olunur; 400 guruşa kadar maâşı olanlara tamam-ı maâşları, 400-500 guruş maâşı olanlara 400 guruşun tamamı bâkīnin yüzde kırkı, 501-1.000 guruş maâşı olanlara 500 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde otuz, 1.001-2.000 guruş maâşı olanlara 1.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde yirmi, 2.000’den fazla maâşı olanlara 2.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsi için yüzde on beş verilir. Yirmi seneden fazla hizmet etmiş olanlara ma‘zûliyet maâşı olarak âtîdeki mikdârlar ta‘yîn olunur; 400 guruşa kadar maâşı olanlara tamam-ı maâşları, 400-500 guruş maâşı olanlara 400 guruşun tamamı bâkīsinin yüzde ellisi, 501-1.000 guruş maâşı olanlara bin guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr bâkīsinin yüzde otuzu, 2.000’den fazla maâşı olanlara 2.000 guruş için bir evvelki sınıfın aldığı mikdâr ve bâkīsinin yüzde yirmisi verilir. Tahsîs olunacak maâşâta en son me’mûriyetin umûmî büdcede kabûl edilecek maâş-ı mu‘addeli bu me’mûriyet ilkā olunduğu takdîrde mu‘âdili olan me’mûriyetin maâş-ı mu‘addeli esâs ittihâz edilir, şâyed son me’mûriyetlerinin maâşları tezyîd edilmiş ise bundan dolayı me’mûrîn fazla bir talebde bulunamazlar, bin iki yüz guruşdan dûn maâşları olan ketebenin maâşât-ı sâbıkasına i‘tibâr edilir. Altıncı madde: Müddet-i hizmetde mebde’ yirmi yaşından i‘tibâr olunur ve ketebe hakkında yirmi yaşından sonra mülâzemetle geçirdikleri seneler müddet-i hizmetde dâhil ad edilir. Yedinci madde: Tahsîs olunan ma‘zûliyet maâşları bir hizmete ta‘yînlerine değin i‘tâ olunur. Ancak mensûb oldukları nezâret ve devâire tarafından iktidâr ve ehliyetleriyle mütenâsib olarak Dersa‘âdet ve taşrada tahrîren teklîf olunacak me’mûriyetleri bilâ-ma‘zeret-i meşrû‘â iki def‘a tahrîren reddedenlerin ve bir de her altı ayda bir kere tahrîren bizzât mürâca‘atla taleb-i me’mûriyetde bulunmayanların ma‘zûliyet maâşları derhâl kat‘ olunur. Sekizinci madde: Madde-i sâbıkā mûcebince ma‘zûliyet maâşı tahsîs olunanlardan vefâtı vukū‘ bulanların müddet-i hizmeti on seneden dûn ise maâş-ı muhâssaslarının nısfı Mütekā‘idîn ve Eytâm ve Erâmil Nizâmnâmesi’ndeki usûle tevfîkan müteveffânın müstahak maâşı olan eytâmına Hazîne-i Mâliye’den i‘tâ kılınır ve müddet-i hizmeti on seneden ziyâde ise ma‘zûlîn eytâmı hakkında cârî olan usûle tevfîkan Tekā‘üd Sandığı’ndan maâş tahsîs olunur. Dokuzuncu madde: Ma‘zûliyet maâşına kesb-i istihkāk edenler hizmet-i devletde bulundukları senelerin herbiri için o sene zarfında almış oldukları maâş-ı vasatî-i şehrînin iki misline mu‘âdil bir meblağ alarak hükûmetle kat‘-ı alâka eylemekde muhtârdırlar. Bu bâbdaki karârların kendilerine ma‘zûliyet maâşı [166] tahsîs olunmazdan evvel bildirmelidirler. Bu gibilere verilecek meblağ on seneye kadar hizmet etmiş olanlar için beş yüz, on beş seneye kadar hizmet etmiş olanlar için yedi yüz elli ve daha ziyâde hizmet etmiş olanlar için hiçbir sûretle 1.000 lirayı tecâvüz eylemeyeceği gibi bi’l-umûm me’mûrînin 325 senesi büdcesinde ta‘yîn olunacak mikdârdan fazla olarak almış oldukları maâşâta da i‘tibâr edilmeyecekdir. Bir de bu sûretle kat‘-ı alâka edenlerden ba‘demâ me’mûriyete tâlib olmayacaklarını mutazammın ta‘ahhüdnâme alınacakdır ve ta‘ahhüdnâme veren zât mukaddemâ almış olduğu tazmînât-ı nakdiye tamamen kendisinden istirdâd edilmedikçe istihdâm olunmayacakdır. İkinci Fasıl Onuncu madde: Komisyonca icrâ kılınacak tahkīkāt-ı umûmiye netîcesinde sû-i hâli tebeyyün edeceklerin istihdâmları kat‘iyyen gayr-ı câizdir, bu gibiler ne kadar müddet hizmet etmiş olurlarsa olsunlar bilâ-tazmînât ve bilâ-maâş ihrâc edileceklerdir. Onbirinci madde: Sû-i ahvâl ile ma‘rûf olmayıp derece-i ehliyet ve mu‘âmelâtlarına nazaran ba‘demâ istihdâmları komisyonlarca muvâfık görülmeyen zevâtdan müddet-i hizmetleri üç seneyi tecâvüz etmeyenlerin maâşları bin guruşdan dûn olanlarına beher sene-i hizmetlerine o sene zarfında almış oldukları maâş-ı şehrî vasatının bir misli verilecekdir. Bin guruşdan fazla maâşları olanlara bu fazla için hiçbir şey verilmeyecektir. Müddet-i hizmetleri yirmi beş seneye kadar olanlara hizmet-i devletde bulundukları senelerin beher biri için on sene zarfında almış oldukları maâş-ı şehri-yi vasatîye müsâvî bir mikdâr meblağ verilir. Fakat bu mikdâr hiçbir sûretle beş yüz lirayı tecâvüz edemeyeceği gibi son büdcede mu‘ayyen maâş-ı mu‘addelden fazla olarak alınmış olan maâşâta da i‘tibâr edilmez. Ahîren almakta oldukları maâş beş yüz guruşa kadar olanlara beher sene hizmetlerine mukābil o sene zarfında ki maâş-ı şehri-yi vasatîlerinin iki misli verilecekdir. Ahîren almakta oldukları maâş şehri 500 guruşdan 1.000 guruşa kadar olanlara beher sene hizmetlerine mukābil maâş-ı şehri-yi vasatîleri beş yüz guruşa kadar olan seneler için maâşlarının iki, maâş-ı şehri-yi vasatîleri beş yüz guruşdan fazla olan seneler için beş yüzün iki, fazlasının bir buçuk misli verilecekdir. Ahîren almakta oldukları maâş bin guruşdan fazla olanlar hakkında da bin guruşa kadar aynı sûretle mu‘âmele olunacak fazlası için her seneye mukābil maâş-ı şehri-yi vasatîlerinin bir misli verilecekdir. Müddet-i hizmetleri yirmi beş seneyi mütecâviz olanların hizmetleri otuz seneye bâliğ oluncaya kadar me’mûriyetlerinin son maâş-ı mu‘addeli üzerinden vermeğe mecbûr olacakları tekā‘üdiyeleri alacakları tekā‘üd maâşından tevkīf edilmek üzere rızâlarına bakılmayarak tekā‘üdleri icrâ olunacakdır. Müddet-i hizmetleri otuz seneyi mütecâviz olanlarda rızâlarına bakılmayarak tekā‘üd edileceklerdir. Mevâdd-ı Müteferrika Onikinci madde: Altmış beş yaşını mütecâviz olanlar hizmet-i devletden çıkarılacaklardır. Vükelâlık ve a‘yân a‘zâlığı müstesnâdır, bundan mâ‘adâ altmış beş yaşına vâsıl olup tecrübe ve iktidârları hasebiyle devletçe istihdâmlarına lüzûm-ı kat‘î görülecek me’mûrîn Heyet-i Vükelâ karârıyla istihdâm olunabilirler. Sinn-i mezkûra vâsıl olanlar hakk-ı tekā‘üdü ihrâz etmişlerse tekā‘üd edilecekler ve bir def‘aya olmak üzere 1.000 guruşa kadar maâşları olanlara altı, bin guruşdan fazla maâşları olanlara da ilk bin guruş için altı fazlası için dört aylık mükâfât-ı nakdiye i‘tâ kılınacaktır. Altmış beş yaşına vâsıl olup da henüz tekā‘üde müstehak olmayanlar da müddet-i hizmetleri yirmi beş seneden dûn olduğu takdîrde beher sene hizmetlerine mukābil son maâşları için [167] umûmî büdcede kabûl edilen mikdârın iki misli verilerek hizmet-i devletden çıkarılacaklardır. Bu mikdâr hiçbir sûretle 1.500 lirayı tecâvüz etmeyecektir. Müddet-i hizmetleri yirmi beş seneden otuz seneye kadar olanlara hizmetleri otuz seneye bâliğ oluncaya kadar son maâş-ı mu‘addelleri üzerinden verecekleri tekā‘üdiye Hazîne’den Tekā‘üd Sandığı’na def‘aten i‘tâ olunarak tekā‘üdleri icrâ edilecekdir. Onüçüncü madde: Tekā‘üd maâşları Tekā‘üd Sandığı’ndan ma‘zûliyet maâşlarıyla verilecek tazmînâtlar Hazîne’den i‘tâ kılınacaktır. Ondördüncü madde: Herbir hîn-i ihrâcında hangi nezâret ve dâireye mensûb ise kendisine akçe i‘tâsı hakkında ancak o nezâret ve dâireye mürâca‘at edebilir. Onbeşinci madde: İstihdâmları muvâfık görülmeyerek onüçüncü madde mûcebince bilâ-tazmînât ihrâc olunanlarla tekā‘üdleri icrâ ve hîn-i ihrâclarında akçe i‘tâ edilenlerin karâr-ı vâkı‘adan dolayı nezâretlere ve mehâkime karşı şikâyetleri gayr-ı mesmû‘dur, yalnız Meclis-i Meb‘ûsâna mürâca‘ata hakları vardır. Onaltıncı madde: El-hâletü-hâzihî Tekā‘üd Sandığı’ndan ve Mâliye Hazînesi’nden ma‘zûliyet maâşı olanlar hakkında da umûm ma‘zûlîn hakkında te’sîs olunacak kānûnun i‘lânına kadar işbu kānûnun hükmü cârî olacaktır. Onyedinci madde: Âidât ve hâsılât ile geçinen me’mûrların bir sene zarfında aldıkları âidât hesâb edilerek bunun vasatî-i şehrîsi bulunacak ve mu‘âmele-i lâzıme bu maâş üzerinden icrâ kılınacaktır. Onsekizinci madde: İşbu kānûnun icrâ-yı ahkâmına Heyet-i Vükelâ me’mûrdur. Fî 12 Cemâziyelâhire sene 327 ve fî 17 Haziran sene 325. Aslına mutâbıkdır. (Kalem-i Dîvân-ı Hümâyûn)