İstanbul Mahkemesi 154 Numaralı Sicil (H. 1237-1246 / M. 1822- 1831) cilt: 88, sayfa: 313 Hüküm no: 157 Orijinal metin no: [55a-4] Bu defter İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığı ile hazırlanmıştır. Fesin fiyatlandırılması ve alınıp satılmasına ilişkin nizamname Fes nizâmına dâir emr-i âlîşândır. Akzâ kuzâti’l-Müslimîn evlâ vülâti’l-muvahhidîn me‘âdinü’l-fezâili ve’l-yakīn râfi‘u a‘lâmi’ş-şerî‘ati ve’d-dîn vâris-i ulûmi’l-enbiyâi ve’l-mürselîn el-muhtassûn bi-mezîd-i inâyeti’l-Meliki’l-Mu‘în İstanbul ve Galata ve Üsküdar ve Eyüb kādıları zîdet fezâiluhûm iftihârü’l-emâcid ve’l-ekârim câmi‘ü’l-mehâmid ve’l-mekârim el-muhtassân bi-mezîd-i inâyeti’l-Meliki’d-Dâ’im İstanbul Emti‘a gümrüğü emîni ve İhtisâb ağası dâme mecdühumâ ve kıdvetü’l-emâcid ve’l-a‘yân zikri âtî emti‘aya bu def‘a nâzır ta‘yîn olunan Kâtibzâde Mustafa zîde mecdühû tevkī‘-i refî‘-i hümâyûn vâsıl olıcak ma‘lûm ola ki Fesci esnâfı bir takım mesfûrü’l-ihtikâr tâife olup envâ‘-ı kesîresi olan Tunus ve Efrenc feslerini ve Mağrib şalı vesâir emti‘asını gûnâ-gûn hîle ile ez-cümle Efrenc fesi eşkâlini tağyîr-birle Mağrib deyü satmak ve tüccârdan aldıkları eşyânın üzerine kethüdâ ve ihtiyârları [55b] lonca odalarında bahâsını katî fâhiş mebâliğ zam edip fazlayı beynlerinde iktisâm etmek ve tüccârın akçelerini dürlü dürlü sûretler ile batırıp gadre ictisâr ve âhad-ı esnâfı dahi yine fâhiş kâr ile ibâdullâhı tazrîr eylemek gibi esnâf-ı fesâdları bi’t-tahkīk âşikâr ve ol vechile merkūmların hîlelerine is‘âra memûr olanların adem-i itâ‘ati bedîdâr olup mâl-ı tüccâr-ı muhâfaza ve ibâdullâhı hasârdan vikāye zımnında dülbend ve kazzâz emti‘aları misilli eşyâ-yı mezkûrenin dahi nizâma idrâcı iktizâ etmekden nâşî Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye’nin bu def‘a bâ-irâde-i hümâyûnum fesleri iştirâ ve tanzîmine memûr olan mûmâ-ileyh Kâtibzâde Mustafa zîde mecdühû eşyâ-yı mezkûrenin dahi tesviye ve nezâretine memûr kılınıp ya‘ni Dersa‘âdetim’e vârid olan ecnâs-ı fes vesâir Magrib emti‘ası gümrükde tevkīf olunup ba‘dehû mûmâ-ileyh ma‘rifetiyle esnâf-ı mezkûrenin kethüdâ ve ihtiyârları hâzır oldukları hâlde tüccâr ile bahâsı kat‘ olundukdan sonra esnâfa tevzî‘ olunmak ve esnâf-ı merkūme dahi tevzî‘den aldıkları eşyâyı nâzır-ı mûmâ-ileyhe götürüp ol dahi her bir cinsinin a‘lâ ve evsat ve ednâsını ayırıp asl-ı mâlını hesâb ve her birinin üzerine ma‘rifet-i şer‘le kâr-ı şer‘îsini zammedip ol vechile bey‘ olunmasına dikkat ve nezâret etmek ve Mağrib fesiyle burnus ve ihrâm ve kuşak ve şal vesâireyi temyîz için a‘lâ Mağrib ve evsat Mağrib ve ednâ Mağrib nakışlarıyla üç aded mühür ve Efrenc fesleri’çün a‘lâ taklîd ve evsat taklîd ednâ taklîd isimleriyle kezâlik üç aded mühür hak olunup kazzâz ve dülbend eşyâsı misilli çarşıda bir münâsib mahal tedârikiyle zikrolunan mühürlerin içine kâr-ı şer‘îsiyle her kaça bâliğ olur ise fiyatını dahi derc ile eşyâ-yı mezkûr hatim olunup bilâ-mühür dükkânlarda fürûht olunmayıp fürûht ederi zuhûrunda tedîbât-ı lâyıkaları icrâ kılınmak ve gümrükden mühürsüz eşyâ taşraya kat‘â ihrâc olunmamak ve esnâf-ı merkūmenin Âsitâne-i aliyyemde ve Bilâd-ı selâsede kâin dekâkîn-i ma‘dûde ve sergi ve tobracılarından ma‘adâ fes bey‘ine tâlib olanlar men‘ olunmayıp ancak mâl-ı tüccârı sıyânet ma‘nâsına mechûlü’l-ahvâl kimesneler esnâf-ı merkūmeye karışdırılmayıp mazbûtü’l-ahvâl kimesnelere mûmâ-ileyhin takrîri bâlâsına fermân-ı âlîşânım ısdârıyla ruhsat verilip ve emr-i mezkûr İstanbul Mahkemesi’nde tescîl olunmak ve eşyâ-yı mezkûrenin envâ‘ı çok olup temyîzine dikkat etmek îcâb-ı maslahatdan olmağla şimdilik nâzır-ı mûmâ-ileyh esnâf-ı merkūmenin içinden sıdkı tecrübe olunmuş bir kimesneyi intihâb ile istihdâm etmek ve kazzâz emti‘ası ve dülbend eşyâsında cârî olduğu üzere guruş başına birer para hesâbıyla hatemiye alınıp hâsıl olacak mebâliği mâh be-mâh Mukāta‘ât hazînesine tediye ile emâneten idâre olunmak ve oda kirâsı ve mesârif-i sâire-i muktezîye için îrâda nazaran mûmâ-ileyhe masraf-bahâ ta‘yîn olunmak ve mevâdd-ı mezkûrenin vech-i meşrûh üzere ibâdullâha ve techîz-i Asâkir-i Mansûre’ye sarf olunmakda olan Mukāta‘ât hazînesine menâfi‘i derkâr ve fevâidi âşikâr olarak icrâsı lâzımeden olduğuna binâen nâzır-ı mûmâ-ileyh hâzır olduğu hâlde esnâf-ı merkūmenin yedlerinde bulunan evâmir sûretleri mutâla‘a ve nizâm-ı mezkûre keyfiyeti müzâkere olunarak esnâf-ı merkūmenin celbiyle evvel emirde nizâm-ı keyfiyetini gûş-ı intibâhlarına ilkā ve fîmâ ba‘d hilâf-ı nizâm ve hareket etmemeleri ve mugāyir-i rızâ hareket ederi bulunur ise tedîbât-ı lâyıkaları icrâsında dakīka fevt olunmayacağını tenbîh ve inbâ olunarak bu bâbda olan ta‘ahhüdleri tescîl ve i‘lâma ihtimâm ve i‘tinâ olunmak üzere İstanbul kādısı mevlânâ-yı mûmâ-ileyhe havâle ve isti‘lâm olundukda nâzır-ı mûmâ-ileyh hâzır olduğu hâlde esnâf-ı merkūme İstanbul ve Galata fescileri tâ‘birleriyle iki sınıf olmağla sınıfeyn-i mezkûreynin kethüdâ ve yiğitbaşı ve ihtiyârları bi-ecma‘him huzûr-ı şer‘-i şerîfe celb ile bu def‘a karâr-gîr olan nizâm-ı müstahsene keyfiyeti gûş-ı intibâhlarına ilkā ve fîmâ ba‘d nizâm-ı mezkûr mûcebince amel ve hareket ve ser-i mû hilâf-ı nizâm vaz‘ ve hareketden ittikā ve mübâ‘adet eylemeleri tekrar be-tekrar gereği gibi etrâfıyla tenbîh ve tekîd ve eğer hilâf-ı nizâm mikdâr-ı zerre hareketleri vukū‘a gelir ise bir vechile recâ ve şefâ‘at ve özr ve bahâne kabûl olunmayıp tedîbât-ı şedîdeleri icrâsında dakīka fevt olunmayacağını telkīn ve tebyîn olundukda cümlesi sem‘an ve tâ‘an merâsimini ba‘de’l-edâ esnâf-ı merkūmenin yerlerinde olup Başmuhâsebe’den verilmiş olan üç kıt‘a evâmir-i aliyyem sûretleri mütâla‘a olundukda bir kıt‘ası iki yüz on beş senesi Zilhicce’sinin on beşinci günü târihiyle müverrah Tahtelkal‘a’da Mehmed Emin Ağa hânı derûnunda bi’l-icâreteyn mutasarıflarını fesci gediği nizâ‘ına dâir ve diğer bin yüz doksan bir senesi Cümâde’l-evveli’nin yirmi üçüncü günü târihiyle müverrah Tunus ve Cezâyir ve Fransa câniblerinden fes ve kuşak ve şal ve ihrâm vesâir onlara mahsûs metâ‘ı Âsitâne-i aliyyem gümrüğüne dâhil olup gümrüğü bittikden sonra kethüdâ ve yiğitbaşı ve ihtiyârlar ma‘rifetleriyle cümle esnâf beynlerinde tevzî‘ ve taksîm olunmak ve kethüdâ ve ihtiyârlar ma‘rifetsiz emti‘a-i mezkûre gümrükden ihrâc olunmamak ve İstanbul ve Galata ve Üsküdar ve Eyüb’de mevcûd seksen beş aded dükkânlardan ziyâde dükkân ihdâs olunmayıp eğer bir tarîkle ihdâs olunur ise derhâl kapanıp men‘ olunmak ve ecânibden bir kimesne hırfetlerine dâhil olmamakdan ibâret ve diğeri otuz yedi senesi Cümâde’l-evveli’nin ikinci günü târihiyle müverrah Mağrib ve Efrenc diyârından gelen fes emti‘alarını bi’l-cümle fesci esnâfının kethüdâ ve yiğitbaşı ve ihtiyârları tüccârı yedinde görüp fiyatını bi’t-terâzî kat‘ ettikden sonra ber-mu‘tâd İstanbulî ve Galatalı nâmıyla mu‘teber olan seksen beş aded dükkân gediği ve sergi ve tobracı hisseleri üzerine alâ-hâlihim tevzî‘ edip esnâf dahi Mağrib fesini Mağrib fesi ve Efrenc fesini Efrenc fesi olduğunu ve cinslerini ifâde ederek her birine vaz‘ olunan fiyat ile ibâdullâha bey‘ edip Efrenc fesi Mağrib fesi olmak üzere bey‘ olunmamak ve Efrenc diyârından Mağrib nişanıyla fes gelir ise Mağrib fesi olmak üzere bey‘ olunmayıp yine Efrenc fesi olarak bey‘ ettirilmemek ve Marib’den İzmir’e ve İzmir’den dahi Âsitâne-i aliyyem’e gelmek için ihrâc olunan kebîr sandıkdan otuz vasat sandıkdan yirmi iki buçuk ve sagīr sandıkdan on iki buçuk guruş İzmir gümrüğü’ne verilmek üzere Dersa‘âdetimde Tunus fesinin a‘lâ ve evsat ve ednâsı fiyat-ı maktû‘asıyla ibâdullâha bey‘ olunmak meâlinde ve bâlâda muharrer emr-i şerîfin mazmûnu münderic olup lâkin emreyn-i mezkûreynin semereleri olarak husûle gelen nef‘ ve fâide yalnız esnâfa âid olarak ibâdullâha çendân fâidesi olmadığından ancak gümrük maddesi gerek Âsitâne-i aliyyem ve gerek İzmir’de el-yevm bâ-irâde-i seniyyem ne vechile cârî ise kemâ-kân ibkā ve istisnâ olunarak nef‘an li’l-ibâdillâh doksan bir ve otuz yedi târihlerinde verilen emreyn-i mezkûreynin kaydları ref‘ ve terkīn ve bâlâda muharrer olduğu üzere icrâsı ve esnâf-ı merkūmenin İstanbulî elli bir bâb ve Galatalı otuz dört bâb dekâkîn ve Yenicâmi‘ havlusunda otuz kıt‘a ve mukaddemâ Sultanbâyezid havlusunda olup bundan akdemce ref‘ olunduğundan münâsib mahalle vaz‘ olunmak üzere olan yirmi dokuz kıt‘a sergi ve el-yevm İstanbulî yirmi üç nefer ve Galatalı yirmi bir nefer tobracılardan mâ‘adâ fes bey‘ine tâlib olanlar men‘ olmaması husûsları hem tüccâr mâlının muhâfazasına bâ‘is ve hem ibâdullâhın gadrdan himâyelerine bâdî ve’l-hâsıl âmme-i nâs hakkında menâfi‘-i azîmeyi mûcib ve ref‘-i inhisâr-ı nizâma dahi ufak bir hayr-ı mahz olacağından bahisle keyfiyet ale’t-tefâsil Başmuhâsebe kalemine kayd ile [56a] nâzır-ı mûmâ-ileyhin yedine me’mûriyetini hâvî bir kıt‘a emr-i âlîşânım ısdâr ve Dîvân-ı Hümâyûn’um kalemi ve İstanbul Mahkemesi ve Emti‘a gümrüğü ve İhtisâb taraflarına başka başka ilmühaberleri i‘tâsı iktizâ eylediğini i‘lâm eylediği ecilden mevlânâ-yı mûmâ-ileyhin inhâsı vechile zikrolunan doksan bir ve iki yüz otuz yedi târihlerinde verilmiş olan iki kıt‘a evâmir-i şerîfenin fakat gümrük maddesi gerek Âsitâne-i sa‘âdet’im ve gerek İzmir’de el-yevm ne vechile cârî ise kemâ-kân ibkā ve istisnâ olunmak üzere kaydları terkīn ve fîmâ ba‘d Dersa‘âdetim’e tevârüd eden ecnâs-ı fes vesâir Mağrib emti‘ası evvel emirde gümrükde tevkīf-birle Fes nâzırı mûmâ-ileyh ma‘rifetiyle esnâf-ı merkūme kethüdâ ve ihtiyârları hâzır oldukları hâlde tüccâr ile bahâsı kat‘ olundukdan sonra esnâfa tevzî‘ olunmak ve esnâf-ı merkūme dahi tevzî‘den aldıkları eşyâyı Fes nâzırına götürüp ol dahi her cinsin asl-ı mâlını be-hesâb ve ma‘rifet-i şer‘le kâr-ı şer‘îsini zam ederek bey‘ olunmasına dikkat ve nezâret eylemek ve Mağrib emti‘ası ve gerek Efrenc mâlı başka başka hak ve tanzîm olunan mühürler ile hatm olunup bilâ- mühür dükkânlarda fürûht olunmamak ve ederi olur ise tedîbât-ı lâyıkaları icrâ kılınmak ve gümrükden mühürsüz eşyâ çıkarılmamak ve esnâf-ı merkūmenin dekâkîn ve sergi tobracılarından mâ‘adâ fes bey‘ine tâlib olanlar men‘ olunmayıp ancak mâl-ı tüccârı sıyâneten mechûl kimesneler esnâfa karışdırılmayarak mazbûtü’l-ahvâl kimesnelere Fes nâzırı bulunanların bâ-takrîr inhâları ve bâlâsına buyruldu ısdârıyla ruhsat verilip İstanbul Mahkemesi’ne kayd ve tescîl olunmak ve eşyâ-yı mezkûrenin temyîziçün Fes nâzırı şimdilik esnâfdan bir münâsibini intihâb eylemek üzere takayyüdât-ı münderecenin ale’t-tafsîl Başmuhâsebe’ye kayd ile nâzır-ı mûmâ-ileyhin me’mûriyetini hâvî emr-i âlîşânım ısdârı ve Dîvân-ı Hümâyûn kalemi ve İstanbul Mahkemesi ve Emti‘a gümrüğü ve İhtisâb taraflarına başka başka ve ber-minvâl-i muharrer tanzîm olunan rüsûm-ı hatemiye Asâkir-i Mansûre mesârifine tahsîsen mâh be-mâh Mukāta‘ât hazînesine tediye ile mûmâ-ileyh emâneten idâre ve rü’yet edip mesârif-i muktezîyesi’çün vâridâta nazaran bundan böyle nâzır-ı mûmâ-ileyhe münâsibi mikdâr şey ta‘yîn olunmak üzere Mukāta‘ât hazînesi zimmeti defterlerine başka ilmühaberleri i‘tâsıyla tanzîmi husûsuna irâde-i şâhânem ta‘allukuyla ol bâbda sudûr eden hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn-ı şâhânem mûcebince mu‘teberât-ı ricâl-i Devlet-i aliyyemden Mukāta‘ât nâzırı iftihârü’l ümerâ ve’l-ekâbir es-Seyyid Mehmed Esad dâme uluvvuhûdan bi’l-isti‘lâm ol vechile Başmuhâsebe ve evâmir-i mezkûrenin fakat gümrük maddesinden mâ‘adâsının kaydları terkīn ile zikrolunan mahallere ilmühaberleri verilmekle ber-vech-i meşrûh amel ve harekete dikkat ve mübâderet olunmak fermânım olmağın nâzırı mûmâ-ileyhin me’mûriyetini hâvî işbu emr-i âlîşânım ısdâr ve yedine i‘tâ olunmuşdur. İmdi siz ki mevâlî-i izâmım ve gümrük emîni ve İhtisâb ağası mûmâ-ileyhimsiz keyfiyet-i irâde-i şâhânem mantûk-ı emr-i şerîfimden ma‘lûmunuz oldukda bâlâda tafsîl ve beyân kılındığı üzere amel ve hareket-birle icrâ-yı emr ü irâde-i seniyye-i şâhâneme bi’l-ittifâk sa‘y ü gayret eyleyesiz ve senki nâzır-ı mûmâ-ileyhsin keyfiyet-i me’mûriyetin senin dahi meczûmun oldukdan sonra her hâlde icrâ-yı muktezâ-yı me’mûriyetine müsâra‘at-birle infâz-ı emr ü irâde-i seniyye-i mülûkâneme mezîd ikdâm ve dikkat ve hilâfı hareket vukū‘a gelmekden be-gāyet tehâşî ve mücânebet eylemen bâbında fermân-ı âlîşânım sâdır olmuşdur. Buyurdum ki hükm-i şerîfimle ( ) vardıkda bu bâbda vech-i meşrûh üzere şeref-yâfte-i sudûr olan işbu emr-i celîlü’ş-şân-ı vâcibü’l-ittibâ‘ ve lâzımü’l-imtisâlimin mazmûn itâ‘at makrûnu üzere âmil olup hilâf-ı gûne hareketden be-gāyet tehâşî ve mücânebet eyleyesin. Şöyle bilesin alâmet-i şerîfe i‘timâd kılasın. Tahrîren fi’l-yevmi’l-ışrûn şehri Rebî‘i’l-âhîr sene selâse ve erba‘în ve mi’eteyn ve elf. Kostantıniyyeti’l-mahrûse.