İstanbul Mahkemesi 334 Numaralı Sicil (H. 1280-1329 / M. 1863-1911) cilt: 99, sayfa: 131 Hüküm no: 103 Orijinal metin no: [50-1] Bu defter İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığı ile hazırlanmıştır. Osmanlı tebaası ile İran tebaası arasındaki davaların ne şekilde görüleceğine dair Taraf-ı vâlâ-yı Fetvâ-penâhîye Hâriciye Nezâret-i celîlesinden 304 Ma‘rûz-ı bende-i dîrîneleridir ki, Ma‘lûm-ı sâmîleri buyrulduğu vechile Devlet-i aliyye teba‘asıyla İran Devleti teba‘ası beyninde mütevâliyen ve mütenevvi‘an zuhûra gelmekde olan ihtilâfât ve müşkilâtın bertaraf edilmesi maksad-ı hayr-mirsadına mebnî cinâyâta müte‘allik da‘vâlar ile hukūk-ı şahsiye ve âdiyede vesâir işlerde devletin yekdiğeri memâlikinde bulunacak teba‘ası haklarında kendi teba‘aları misillü mu‘âmele olunması husûsu mukaddemâ karâr-gîr olarak bi’l-cümle devâir ve vilâyâta bildirilmiş ve mu‘âmelât-ı vâkı‘aca mûcib-i teshîlât olmak üzere teşrîh ve tefsîr-i makāsıdı hâvî müte‘âkiben kaleme alınan ta‘lîmât 19 C sene [12]90 târihinde her tarafa teblîğ olunduğu gibi savb-ı Meşîhat-penâhîlerine dahi bir kıt‘a tezkire-i mufassala ile gönderilmiş idi. Esâs-ı maksada halel gelmemek üzere muahharan tarafeynce bu bâbda bir karârnâme akdi iktizâ eylediğinden Hâriciye Nezâret-i celîlesiyle İran Sefâreti beyninde müzâkerât-ı lâzıme bi’l-icrâ karârnâme-i mebhûsün ahkâm-ı mündericesi hakkında ittifâk olunup fakat bunun imzâsı devlet-i müşârün-ileyhâ ile henüz akdolunmamış olan ticâret ahidnâmesinin tanzîm ve imzâsına ve İran’ca olan ba‘zı mesâlih-i mu‘allaka-i saltanat-ı seniyyenin hal ve tesviyesi hakkında emniyet ve itmînân husûlüne ta‘lîk olunmuş ise de bunlar hâsıl oluncaya değin mesâlih ve mu‘âmelâtı teşvîş ve te’hîrden vikāyeten mukāvelenâme-i mezkûr mevâdd-ı mündericesinin muvakkaten mevki‘-i icrâya konulması lâzım gelmiş ve İranlılarla cereyân edecek mu‘âmelâtımızda hükûmetçe üssü’l-harekât ittihâz olunacak mevâd zîrde gösterilenlerden ibâret bulunmuşdur. İran teba‘ası cinâyet ve cünha ve kabâhate müte‘allik kâffe-i husûsâtda teba‘a-i Devlet-i aliyye misillü doğrudan doğruya kavânîn ve nizâmât-ı Devlet-i aliyyeye ve bilâ-vâsıtatin zâbıta ve mehâkime Saltanat-ı seniyyeye tâbi‘ bulunacak ve teba‘a-i merkūme ile Devlet-i aliyye teba‘ası beyninde ticârete ve hukūk-ı âdiyeye müte‘allik tekevvün edecek bi’l-cümle de‘âvî ve ihtilâfât mehâkim ve mecâlis-i Devlet-i aliyyede fasl ve rü’yet olunacak ve fakat bu misillü hukūk ve ticâret da‘vâlarının hîn-i rü’yetinde öte tarafdan bir tercüman hazır bulunmasına mesâğ gösterilecek ve hukūk ve ticârete dâir verilecek i‘lâmât sefâret vâsıtasına mürâca‘at ile icrâ olunacak ise de alâmât-ı mezkûrenin icrâsında sefâret tarafından imtinâ‘ ve muhâlefet veyâhûd sûret-i muhâvele ve betâet görüldüğü hâlde bilâ-vâsıta me’mûrîn-i Devlet-i aliyye tarafından icrâ kılınacakdır. Esnâflık ve hırfet ve sınâ‘at icrâ eden İran teba‘ası esnâfın mükellef olduğu kâffe-i rüsûmu te’diyeye ve esnâflığa müte‘allik nizâm ve kavânîn ve usûle teb‘iyete mecbûr ve esnâflığa müte‘allik husûsât ve mu‘âmelâtda aynıyla teba‘a-i Devlet-i aliyye gibi doğrudan doğruya mehâkim ve me’mûrîn-i Devlet-i aliyyeye tâbi‘ olacaklardır. İran şehbender ve şehbender vekîlleri ve tercüman ve kavasları sâir düvel-i müttehâbe konsolos ve vekîl ve tercüman ve kavaslarının nâil oldukları imtiyâzâta mazhar edileceklerdir. Memâlik-i mahrûse-i şâhânede vefât eden teba‘a-i İrânîye’nin terekelerine müte‘allik mu‘âmelât-ı tahrîriye vesâire kemâ-fi’s-sâbık İran şehbenderlerine âid olacak ve teba‘a-i Devlet-i aliyye cânibinden bir İranlı terekesi aleyhine ikāme olunacak de‘âvî sâir hukūk da‘vâları gibi âid olduğu mehâkim ve mecâlis-i mahâlliyede nizâmı vechile rü’yet kılınacakdır. Bir İranlı Devlet-i aliyye tâbi‘iyetine girmek ister ise tâbi‘iyet-i Osmâniye nizâmnâmesine tatbîkan iktizâsı icrâ olunacak ve başkaca bir nizâmnâme yapılıncaya kadar teba‘a-i İrânîye’nin memâlik-i şâhânede emlâk tasarrufuna salâhiyetleri olamayacakdır. İran teba‘asının teba‘a-i Devlet-i aliyyeden olan nisâ ile izdivâcları kat‘iyen ve kaviyyen men‘ olunmuş olduğundan bu memnû‘iyetin devamı zımnında devâir-i resmiyece tedâbîr-i mükemmele ittihâz olunacak ve teba‘a-i İrânîye ile düvel-i ecnebiye-i sâire teba‘ası beyninde ticâret vesâireye dâir tekevvün edecek bi’l-cümle de‘âvî ve münâza‘ât bu âna kadar mer‘iyyü’l-icrâ olan kā‘ideye tatbîkan rü’yet ve tesviye edilecekdir. İşbu ta‘dâd olunan husûsâtdan mâ‘adâ mevâd ve mu‘âmelâtda teba‘a-i İrânîye’nin sâir düvel-i ecnebiye teba‘asının mazhar oldukları imtiyâzât ve müsâ‘adâta nâil olmaları umûr-ı tabi‘iyeden bulunup husûsât-ı meşrûhada ol vechile amel ve hareket olunmasına bi’l-istîzân irâde-i seniyye-i hazret-i hilâfet-penâhî dahi şeref-sâdır olmuş olmağla ve keyfiyet sâir taraflara dahi bildirilmekle taraf-ı sâmîlerinden dahi ona göre mu‘âmeleye himmet buyurulması tavsiyesiyle tezkire-i âcizî terkīm kılındı. Ol bâbda emr ü irâde hazret-i men-lehu’l-emrindir. Fî 12 Muharrem sene [1]291 ve fî 17 Şubat sene [1]289.