Bab Mahkemesi 92 Numaralı Sicil (H. 1120-1121 / M. 1709) cilt: 60, sayfa: 540 Hüküm no: 617 Orijinal metin no: [91a-2] Bu defter İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığı ile hazırlanmıştır. İstanbul, Galata, Haslar, Marmara adası, Kocaeli ve tevabiindeki gayrı müslimlerden tahsil edilecek cizyelerin nizama uygun şekilde tahsili ve cizye tahsilatına da Eminzâde Ahmed ile diğer Ahmed’in görevlendirildikleri Nişan-ı şerîf-i âlî-şân-ı sâmî-mekân-ı sultânî ve tuğra-yı garrâ-yı cihân-sitân-ı hâkānî bi’l-avni’r-Rabbânî hükmü oldur ki Memâlik-i İslâmiye’de vâkı‘a ehl-i zimmetin üzerine mevzû‘ ve ruûslarına madrûbe olan cizye beytülmâlın usûl-i emvâl-i şer‘iyyesinden ve nizâmı Devlet-i aliyye’min umûr-ı külliyesinden olmağla mezheb-i Hanîfe üzere ehl-i zimmetin fakīrinden on iki dirhem fıddanın bir dinar ve mütevassıt olanlardan yirmi dört dirhem fıddanın iki dinar ve zâhirü’l-gınâ olanlarından kırk sekiz dirhem fıddanın dört dinar olmak üzere nizâm verilip ve esnâf-ı selâse i‘tibârıyla tahsîli hem ahvâl-i mütefâvite ve hem re‘âyâya evfak ve hem cizyedârlara ehven olmağın binâen alâ-zâlik memâlik-i mahrûsetü’l-mesâlikimde vâkı‘a ehl-i zimmet Nasârâ ve Yahud ve Erâmine-i acece [Acem’e] verilecek her yüz kâğıdın onu a‘lâ ve onu ednâ ve sekseni evsat olup a‘lâsından dört ve evsatından iki ve ednâsından bir eşrefî altın ahz ve cibâyet oluna gelmekle bin yüz yirmi iki senesine mahsûb [olmak] üzere sene-i sâbık mûcebince bin yüz yirmi bir Şa‘bân’ı gurresinden cizyeleri cibâyetine mübâşeret olunmak üzere İstanbul ve Hâslar nâm-ı diğer Eyüb kazâları ve kazâ-i Galata ma‘a cezîre-i Marmara ve Kocaeli sancağı ma‘a Üsküdar ve İstanbul ve Galata ve Hâslar ve tevâbi‘i Yahûdiyânı cemâ‘atleri ve tevâbi‘inin ber-vech-i iştirâk cizyeleri cibâyetine memûr olan işbu râfi‘ân-ı tevkī‘-i refî‘u’ş-şân-ı şehriyârî ve nâkıl-ı yarlığ-ı belîğ-i meserret-unvân-ı tâc-dârî kıdvetü’l-emâcid ve’l-a‘yân Marmaralı demekle ma‘rûf Ahmed ve Eminzâde diğer el-Hâc Ahmed zîde mecduhümânın yedine verilen işbu berât-ı âlî-şânımda mezkûr olan kazâların ve livâ-i mezbûrun her bir belde ve karyesinde sâkin ve mevcûd bulunan ehl-i zimmetin bir ferdi hâric kalmamak üzere cümlesinin cizyeleri alınıp edâ-yı cizye eyledikleri ma‘lûm olmak için esnâf-ı selâseden her ferde mîrî mühür ile mahtûme bir kâğıd verip ve cem‘ eylediği cizye her ne mikdâr ise Hazîne-i âmire’me teslîm ve muhâsebesin gördükde harc-ı rûznâmçe ve muhâsebe nâmıyla bir akçe ve bir habbe alınmamak üzere ancak tevzî‘ eylediği evrâkın a‘lâsından on iki ve evsatından dokuz ve ednâsından altı para her re’s-i cizyeden kendisine ma‘îşet verilip ve her varakdan birer para cizye muhâsebecisi ve kâtiblerine ücret-i kitâbet olmak üzere asl-ı mâl-ı cizyeden taraf-ı mîrînin hesâblarına mahsûb oluna ve memâlik-i mahrûsemde evkāf karyelerinde sâkin ehl-i zimmetin ve havâss-ı selâtîn ve vüzerâ-i izâm ve mîr-i mîrân ve mîr-i livâ ve sâir hâslarına ve ocaklıklar ve muhassıllık ve voyvodalıklara dâhil olanlar ve ba‘zı esbâba binâen defterden ifrâz ve maktû‘ olanlar gerek râhib ve gerek patrik ve kıssîs ve gerek birer tarîkle ellerine berât alıp tercümânlık ve müsellemlik ve mu‘âfiyet iddi‘âsında olanlar mâdemki iktisâb ve amele kādir olup iktisâbda mâni‘ olur zamânda ve harâret? ve kılıç ve yâhud ekser-i âmillere ibtilâ-yı maraz gibi a‘zâr-ı sahîhası olmaya sâir ehl-i zimmetden istisnâ olunmayıp âmmenin beyninde şâyi‘ ve meşhûr ve elsine-i nâsda mezkûr olan kavl ile [Defterin ciltleme esnasında sayfaları karıştırılmış olduğundan bu hükmün devamı [90a]’dadır.] [90a’da] ruhbândan cizye alınmaz deyü ta‘allül ve edâ-yı cizyeden imtinâ‘ ettirmeyip verilen fetvâ-yı şerîfe mûcebince bu makūlelerin cizyeleri dahi vech-i sâbık üzere cümlesinden yed-i vâhidden esnâf-ı selâse i‘tibârıyla cem‘ ve tahsîl ve zamân-ı sâbıkdan ilâ-hâze’l-ân cizyedârların ma‘îşetleri cânib-i mîrîden hesâblarına mahsûb olunur iken bundan akdem seferlerin imtidâdı ve mesârifin kesreti hasebiyle bi’l-iktizâ cizyedârlardan peşin alınmağla mezbûrlar dahi peşin verdik deyü a‘lâdan dört eşrefî ve evsatından iki ve ednâdan bir eşrefîden ziyâde kendileri'çün dahi başka ma‘îşet talebiyle te‘addîye tasaddî etmeleriyle re‘âyânın ıztırâb-ı hâllerine bâ‘is oldukları sem‘-i hümâyûnuma lâhık olmağın cizye umûrunun cümle ta‘addiyâtdan ârî vechile hüsn-i nizâmı ve ehl-i zimmet re‘âyânın sâye-i şefkat-i pâdişâhânemde istirâhat ve ârâmı murâd-ı hümâyûnum olmağın re‘âyâ fukarâsına merhamet ve cizyedârlara dahi sühûlet için geçen senelerde cizyedârlardan peşin ve câize ve sâir harc nâmıyla bir nesne alınmamağla cizyedârlar dahi inşâallâhu te‘âlâ cibâyetlerine mübâşeret eylediklerinde emvâl-i cizyeyi tahsîl ve vaktiyle taksîtlerin Hazîne-i âmire’me teslîm ve berât-ı âlî-şânımda ta‘yîn ve tasrîh olunduğu mikdârdan bir akçe ve bir habbe ziyâde mutâlebesiyle re‘âyâya te‘addî olunmamak üzere bundan akdem fermânım olup ancak muktezâ-yı vakte göre bu ana dek ucâleten tahsîl olunduğundan re‘âyâya za‘af-ı hâl îrâs edip ammâ tedrîc ile tahsîl olunduğu sûretde cizyeleri akçesini tedârikde ribâhorlara mürâca‘at etmeyip kendi mükâsiblerinden peydâ ve sühûlet ile cizyelerin edâ edip mevcûd olanlarının takviyetlerine ve diyâr-ı âharda olanların dahi kadîmî yerlerine ric‘atlerine bâ‘is olmağla işbu sene-i mübârekede ehl-i zimmet kefere ve Yahûdinin cizyeleri âyende ve revendelerden ve def‘aten edâya iktidârı olanlardan mâ‘adâsı tedrîciyle tahsîl ve cizyedârları dahi dört taksît ile Hazîne-i âmire’me teslîm eylemek şartıyla fermânım olup bu vechile sûret-i nizâm verilmeğin inşâallâhu te‘âlâ taksît-i evveli ve Ramazan-ı şerîf’in on beşinde ve taksît-i sânî îd-i edhâda ve taksît-i sâlis Rebî‘ülevvel’in on beşinci günü ve taksît-i râbi‘i Cemâziyelâhirin on beşinci günü ber-vech-i tekmîl Hazîne-i âmire’me teslîm eyleyeler ammâ emvâl-i cizye cizyedârlara taksît olunmuşdur ehl-i zimmet re‘âyâ dahi ta‘allül etmeyip edâsı lâzım gelen cizyelerin vaktiyle edâda tehâvün ve tekâsül eylemeyeler ve berevâtı sicille sebt için mehâkime vardıkda kādılar dahi bir nesne taleb etmeyip ve ehl-i zimmet re‘âyânın cizyelerine müte‘allik de‘âvî zuhûr edip mahkeme harcı nâmıyla ve sâir tarîkıyle ahz ve celb-i mâl sevdâsında olmayıp muktezâ-yı şer‘-i kavîm üzere ol makūle de‘âvîyi hasbî hasm u fasl eyleyeler bâ-husûs cizye husûsunda bize bir fâide âid değildir deyü umûr-ı cizyenin kesr ve ta‘tîline bâ‘is olacak vaz‘ ve hareketden ittikā eyleyeler ve emr-i şer‘ suâl olunmadıkca ahâlî-i vilâyetin merâbihleri ve sâir ahvâl-i kurâya karışanların ihbârıyla re‘âyâyı tahrîke ve cizye tahsîlinde ta‘tîle bâ‘is olacak mevâddı arz ve i‘lâm eyleyeler ve cizyedârlar dahi re‘âyâya size mehl verdik deyü mühlet zımnında asl-ı cizyelerden ziyâde akçe zammedip bu takrîm ile te‘addîye tasaddî eylemeyeler şöyle ki bundan sonra eğer cizyedârların ve eğer kādıların keyfiyet-i ahvâlleri sırren ve <> cehren ve müte‘âkiben ve mütevâliyeten tefahhus ve tecessüs cizyedârların işbu berât-ı âlî-şânımda tasrîh ve tavzîh olunan şürûta mugāyir vaz‘ ve hareketleri zuhûr eder ise sâire mûcib-i intisâh olacak vechile bilâ-tereddüd ve şer‘an lâzım gelen cezâları tertîb olunur ale’l-husûs mâl-ı cizye nâssan ve ictihâden îcâb eden vâridât-ı şer‘iyyeden olup tâife-i kuzâta her vechile tahsîlinde lâzıme-i zimmet iken her kangısından cizye umûruna halel verir vaz‘ ve hareket olur ise nefy-i beled ve azl-i ebed gibi mu‘âkabât ile mücâzât olunurlar ve ehl-i zimmet re‘âyâ dahi sukūt-ı cizyeyi müstelzim olur gadrdan sâlim iken züll ü sıgār ile müstehak oldukları cizyelerin vermemek için bî-vech özr îrâdına ictirâ ve yâhud bir yerde ihtifâ edip hâsıl-ı cizyeleri bir tarîk ile edâdan ibâ ederler ise defa‘ât ile hâllerine merhamet olunmuş iken bu gûne şirrete cesâret eyledikleri için şer‘le keyfiyetleri mütebeyyin oldukdan sonra ahz ve kürek çekmek üzere Tersâne-i âmire’mde olan çekdiri sefînelerine vaz‘ oluna deyü sâdır olan hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûnum mûcebince bu berât-ı âlî-şân-ı mevhibet-nişanı verdim ve buyurdum ki vech-i meşrûh üzere şeref-yâfte-i sudûr olan hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûnum mûcebince işbu berât-ı nezâfet-âyât-ı ma‘delet-gāyâtımda tafsîl ve beyân ve tavzîh ve ayân olunan şürût ve kuyûdun cümlesi levâzım-ı ihtimâm ile mürâ‘at olunup dahi ehl-i zimmet re‘âyânın cizyeleri tahsîline eğer kādılar ve eğer a‘yân-ı vilâyet ittifâk ve ittihâd ile cizyedârlara i‘ânet eyleyip efrâd-ı âferîdeden bir ferd vechen mine’l-vücûh mümâna‘at eylemeyeler ve ahâlî-i vilâyetden her kim ehl-i zimmete sâhib çıkıp bizim bağ ve bahçe ve çiftlik ve değirmenlerimizde çoban ve ter oğullarıdır deyü ve sâir bahâne ile cizyelerin verdirmeyip bu gûne harekete cesâret ederler ise bâ‘is-i hızlân-ı ebed olur mu‘âkabât-ı şedîde ile mu‘âkab olacaklarını teyakkun edip ve eğer kādılar dahi bu makūlelerin tarafında bulunup sözlerine müsâ‘ade ederler ise isimleri hizmet-i hükûmetden hakk ve ebedü’l-âbâd menkûb ve ma‘zûl kalacakların bilip selâmet-i hâlleriyçün kemâl-i intibâh üzere hareket eyleyeler ve re‘âyâ dahi bu kadar kendilere merhamet olunmuş iken cizye vermemek için bir yerde ihtifâ etmeyip ve tarîk-i şirrete gitmeyip üzerlerine edâsı lâzım gelen cizyelerin berât-ı âlî-şânımda ta‘yîn olunduğu üzere edâ eyleyeler eğer edâ-yı cizyede muhâlefetleri ve şirretleri zuhûr eder ise müddet-i medîd kürek çekmekden kemâl-i mertebe hazer eyleyeler ve cizyedârlar dahi berât-ı âlî-şânımda ta‘yîn olunduğundan ziyâde [Defterin ciltleme esnasında sayfaları karıştırılmış olduğundan bu hükmün devamı [90b]’dedir.] [90b’de] ehl-i zimmetden bir nesne taleb etmeyip vechen mine’l-vücûh te‘addî eylemeyeler eğer te‘addîleri istimâ‘ olunur ise der-akab azl ve yerlerine âhar kimesneler nasb ve ta‘yîn olunduğundan gayrı bilâ-tereddüd şer‘an lâzım gelen cezâları tertîb olunacağını muhakkak bilip ona göre ziyâde istikāmet üzere hareket edip sene-i mezbûrede fermânım olduğu vech üzere ehl-i zimmet re‘âyânın cizyeleri mâlını cem‘ ve tahsîl ve her nefer cizyesi mâlın edâ eylediği ma‘lûm olmak için başka defter dutup kasabada olanları mahallesi ve karyede olanları kezâlik karyesi ve babalarının ve kendilerinin isim ve resimleri ile ve şöhretleriyle ale’l-esâmî defter edip hâli görüldükde Cizye Muhâsebesi kalemine teslîm eylemek üzere hıfz edip getireler ve cizyedârlar mahalline getirecekleri cizye evrâkını ne tarîk ile getirmek murâd eder ise vaz‘ edeceği şeyi sene-i mezbûrenin evrâkı mühürlenen dört aded mühür ile memhûr götürüp ve memûr olduğu kazâya varıp Şa‘bâni’l-mu‘azzam gurresinden hâkimü’l-vakt muvâcehesinde ve ahâlî-i vilâyet ve iş erleri ma‘rifetleri ile mühürleri kat‘ ve evrâkda olan mühürler ile tatbîk olundukdan sonra bir kîseye vaz‘ ve vilâyet kādısı mühürleyip Dersa‘âdetime irsâl oluna ve cizyedâr-ı mûmâ-ileyhimâ memûr oldukları kazânın kurâ ve nevâhîsine götürdükleri evrâkı Cizye kalemi’nde mahfûz olan mührü ile mühürleyip kolcularına tevzî‘ eyleye ki hîn-i iktizâda ref‘-i iştibâh için min-ba‘d kolcular mühürlemeyeler ve derûn-ı berât-ı âlî-şânımda mezkûr olan şürût ve kuyûdun icrâsına ihtimâm ve hilâfından be-gāyet ihtirâz oluna şöyle bileler alâmet-i şerîfe i‘timâd kılalar. Tahrîren fi’l-yevmi’r-râbi‘ işrîn min-Cumâdelâhire li-sene ahad ve işrîn ve mi'ete ve elf. Be-makām-ı Kostantıniyyeti’l-mahrûse Kad vasale ileynâ Fî-gurreti Şa‘bâni’l-mu‘azzam sene 1121