Bab Mahkemesi 172 Numaralı Sicil (H. 1152-1153 / M. 1740) cilt: 69, sayfa: 356 Hüküm no: 359 Orijinal metin no: [54a-1] Bu defter İBB Kültür A.Ş. ve Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi ortaklığı ile hazırlanmıştır. 1153 senesi cizyesi tahsiline dair ferman kaydı 1153 senesinin cizye fermânıdır Memâlik-i mahrûsede vâki‘ tavâif-i ehl-i zimmetden Yahûdi ve Nasârâ’nın şer‘an ruûslarına madrûb olan cizyeleri beytülmâl-i Müslimînin usûl-i emvâl-i meşrû‘asında olup mezheb-i Hanefiye üzere müstahıkk-ı cizye olanlardan a‘lâ ve evsat ve ednâ i‘tibâriyle cibâyet olmak lâzım gelmeğin inşâallâhü te‘âlâ bin yüz elli üç senesi cizyelerinin cibâyetinde geçen sene verilen nizâmın mûcebince sene-i mezbûr Muharrem’i gurresinden cibâyet olmak üzere hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûnum sâdır olmağın bin yüz elli üç senesine mahsûb olmak üzere İstanbul ve Galata ma‘a cezîre-i Marmara ve Hâslar nâm-ı diğer Eyüb kazâlarında ve Kocaeli sancağı ma‘a Üsküdar kazâsında ve tevâbi‘inde sâkin ve mütemekkin ve mürûr-ı ubûr eden ehl-i zimmet kefere ve Yahûdi ve Erâmine-i Acem tâifelerinin ve İstanbul ve Galata ve Üsküdar ve Haslar ve tevâbi‘inde sâkin Yahûdiyân cemâ‘atlerinin şer‘an üzerlerine edâsı lâzım gelen bin yüz elli üç senesi cizyeleri sene-i mezbûr Muharrem’i gurresinden cibâyet olmak üzere dokuz bin dokuz yüz on beş a‘lâ ve elli yedi bin yedi yüz yirmi evsat ve on beş bin dokuz yüz beş ednâ ki esnaf-ı selâse ile cem‘an seksen üç bin beş yüz kırk evrâk ile sâbık cizyedâr olan işbu râfi‘-i tevkī‘-i refî‘ü’ş-şân-ı hâkānî kıdvetü’l-emâcid ve’l-a‘yân Hasan -zîde mecdühû-ya deruhde ve tefvîz olunup işbu berât-ı âlîşân-ı ma‘delet gāyâtı verdim ve buyurdum ki, cizyedâr-ı mûmâ-ileyh varıp bin yüz elli üç senesi Muharrem’i gurresinden hâkimü’l-vakt muvâcehesinde mîrî mühür ile memhûr cizye evrâkı bohçasının mühürlerin kat‘ ve evrâkda olan mühürleriyle tatbîk olundukdan sonra bir kîseye vaz‘ ve vilâyet kādısı mühürleyip Dersa‘âdet’ime irsâl ve kalem-i mezbûra tâbi‘ her belde ve karyede sâkin ve mevcûd ve yerli ve yabancı ve mürûr-ı ubûr eden ehl-i zimmet ve kefere ve Yahûdi ve Erâmine-i Acem tâifeleri ve emred mürâhık hükmüne dâhil olup şer‘an cizyeye müstahık olan gulâmları gereği gibi tekayyüd ve ihtimâm ile tefahhus olunup bir ferdi hâric ve kâğıdsız kalmamak şartıyla vech-i şer‘î üzere ahâlîsi beyninde esnaf-ı selâsenin kankı sınıfından i‘tibâr olunur ise fakīr mu‘temilden ednâ i‘tibâriyle birer altın ve evsatü’l-hâl olanlardan evsat i‘tibâriyle ikişer altın ve zâhirü’l-gınâ mükesser olanlardan a‘lâ i‘tibâriyle dörder altın alınmak şart kılınıp lâkin altının tefâvütü olduğundan cizyedârlar cerr-i nef‘leri’çün aynî altın talebiyle re‘âyâya cebr eyleyecekleri melhûz olmağla fîmâ-ba‘d re‘âyâdan aynî altın taleb olunmayıp beher guruş kırkar para hesâbıyla a‘lâsından on ve evsatından beş ve ednâsından iki buçuk guruş olmak üzere ecnâs-ı nukūddan ne gûne akçe getirirler ise hâlisü’l-ayâr ve tâmmü’l-vezn olanları râyic olduğu üzere müdevver İstanbul altını dörder yüz kırkar akçeye ve zer-i mahbûb ile zincirli Mısır altını üçer yüz otuzar akçeye ve tuğrâlı Mısır altını sağ paranın her kırk adedi bir guruş hesâbı üzere alınıp cizyeleri bu vechile cibâyet ve tahsîl ve şurût-ı mezkûreye kemâl-i ihtimâm ve i‘tidâl üzere mürâ‘at olunup haddi tecâvüz ve te‘addî ile sebîl-i sadâkat ve tarîk-i istikāmetden udûl edenlerin şer‘an müstahık oldukları cezâ-yı adilleri? tertîb oluna ve ehl-i hırfet keferenin her birine mîrî mühür ile memhûr eşkâliyle birer kâğıd verilip ve ummâl-i cizyeye tevzî‘ eylediği evrâkın a‘lâsından on iki evsatından dokuz ve ednâsından altı para ma‘îşet ve bundan mâ‘adâ her bir varakada birer para dahi cizye muhâsebecisi ve kâtiblerine ücret-i kitâbet ta‘yîn olmağla müctemi‘ olan asl-ı mâl-ı cizyeden hîn-i muhâsebede deynlerine mahsûb olunmak ve memâlik-i mahrûsemde vâki‘ evkāf karyelerinde sâkin ehl-i hırfetden selâtîn-i izâm vüzerâ-i kirâm ve mîrimîrân ve sâirlerinin havâs ve ocaklıklarına voyvodalıklara dâhil ve ba‘zı esbâba binâen defterden ifrâz ve maktû‘ olanlar gerek râhib ve patrik ve kissîs birer tarîk ile ellerine berât alıp tercümânlık ve müsellemlik ve mu‘âfiyet iddi‘âsında olanlar bi’l-cümle ref‘ olunmağla mâdem ki iktisâb ve amele kādir olup iktisâbda mâni‘ olur zamânda ve tarâret? ve kılıç? veyâhûd ekser-i âmmında mürâhık olmaklık gibi a‘zâr-ı sahîhası olmaya sâir ehl-i zimmetden istisnâ olunmayıp cümlesinden vech-i şer‘î üzere istihkāklarına göre yed-i vâhidden esnaf-ı selâse i‘tibâriyle cizyeleri cibâyet ve cizyeye müstahık olmayan sabî ve zâhirü’l-gınâ olmayıp pîr ü fânî ve amel-mânde olup kâr ü kisbe iktidârı olmayanlardan hilâf-ı şer‘ cizye taleb olunmaya ve ehl-i zimmetden âyende vü revende ve def‘aten edâya kudreti olanlardan mâ‘adâsından mâl-ı cizyeyi dört taksît ile cem‘ ve tahsîl eyleyip cizyedârlar dahi taksît şartı üzere vakt ü zamânıyla Hazîne-i âmireme teslîm eyleyeler ve mâl-ı cizye nassan ve ictihâden îcâb eden vâridât-ı şer‘iyyeden olup ehl-i zimmet maskût cizyeyi müstelzim olur özürden? sâlim iken zell ü sıgār? ile müstahık oldukları cizyeleri vermemek için bî-vech özür îrâdıyla ictirâ ve yâhûd bir tarîkle ibâ ve bir yerde ihtifâ ve yâhûd a‘lâya müstahık iken evsat ve evsatı müstahık iken ednâ cizyesin vermeyi tasaddî ederi olur ise cizye-i şer‘iyyelerinden imtinâ‘ eyledikleri için ol makūlelerin rakabe üzerine madrûbe olan cizyeleri alındıkdan sonra şer‘an eşedd-i rugūb? ile îcâb eden cezâları tertîb oluna ve ahâlî-i vilâyetden ba‘zı zî kudret kimesnelerin bağ ve bahçe ve çiftlik ve değirmen ve mandıralarında çoban ve ter oğlanı nâmıyla ve sâir bahâne ile ehl-i zimmeti istishâb ve cizyelerin verdirmeyip bu gûne harekete cesâret edenler bâ‘is-i hazelân eder olur ise ukūbât-ı şedîde ile mu‘âteb olacakların mukarrer ve müstahık bilip selâmet-i halleri’çün kemâl-i intibâh üzere hareket eyleyeler ve cizyedârlar birbirlerinin mukāyeselerine dâhil olmayan re‘âyâya cabası? ile hafiyyeten evrâkı gönderip tevzî‘ olunduğu şer‘an sâbit oldukda verdiği kâğıdlar geri kendüye red ve akçesi bi’t-tamâm tahsîl ve asıl cizyedârına teslîm ve tahammüllerine göre evrâkları mukāyeselerine dâhil olan cizyedâr tarafından verilip bir vechile ta‘allül ve muhâlefet ettirilmeye ve ba‘zı re‘âyâ sâkin olduğu kasaba ve kurâsında mün‘im ve makbûl a‘lâ ve yâhûd evsata mütehammil iken a‘lâ ve evsat cizyesin vermemek için civârlarında vâki‘ âhar kazâ cizyedârlarından cabası? ile evsat ve yâhûd ednâ kâğıdı alıp mîrîye gadr eylemek ihtimâlleri olur ise ol asılların ahâlîsi beyninde mülkü ve emlâkine nazar olunup esnaf-ı selâsenin kangı sınıfından aded ve i‘tibâr olunur ise vech-i şer‘î üzere istihkāklarına göre evrâkları verilip lâkin bu bahâne ile re‘âyâ fukarâsına gadr ve tecâvüz olunmaya ve her bir ehl-i zimmetin tahammüllerine göre cizyelerin cibâyet olunmak muktezî iken ba‘zı mahallât ve kurânın kocabaşıları kendü cizyelerin tahfîf için topdan evrâk alıp re‘âyâya istihkāklarına göre tevzî‘ olunmayıp mâlı her ne ise beynlerinde hesâb ve hilâf-ı şer‘ ale’s-seviye tahsîl olunduğu hükm-i hümâyûnum ilgā olunmağla bu bid‘at-ı kerîhe dahi men‘ olunup her bir ehl-i zimmetin istihkāklarına göre cizyedârlarından eşkâlleri evrâkları verilip cizyeleri cibâyet oluna hâsıl-ı kelâm hilâf-ı şurût-ı berât-ı âlîşân bir ferdi hâric ve kâğıdsız kalmamak üzere her birine alâ-vech-i şer‘î tahammül ve istihkāklarına evrâkları verilip cizye-i şer‘îleri [54b] cibâyet eyledikden sonra kasaba ve karye üzerine topdan evrâk tard ve tevzî‘ eylemekden be-gāyet ihtirâz ve ictinâb oluna, hülâsa-i kelâm şurût-ı berâtdan ziyâde bir akçe alındığı ve yâhûd topdan evrâk tard ve tahmîl olunduğu haberi alınır ise bilâ-imhâl bu gûne harekete cesâret edenlerin cezâların tertîb olunacağın mukarrrer bileler ve cibâyete memûr âmiller dahi câdde-i hakdan udûl eylemeyip kemâl-i istikāmet ile hareket ve hilâf-ı şurût-ı berât-ı âlîşân re‘âyâ fukarâsından başka ma‘îşet ve zahîre ve kâtibiye ve sarrâfiye ve kolcu akçesi nâmıyla bir habbe taleb eylemeyeler ve kezâlik kuzât ve nüvvâb dahi harc-ı mahkeme nâmıyla re‘âyânın ve ummâl-i cizyeden kalîl ü kesîr min-ba‘d bir nesne mutâlebe eylemeyeler, şöyle ki kādılar ve cizyedârlar celb-i mâl sevdâsıyla re‘âyâya zulm ü te‘addî ederler ise sırran ve alenen tecessüs olunup izdiyâd aldıkları zâhir olur ise kayd ü bend ile Âsitâne-i sa‘âdetime ihzâr ve şer‘an muhkem haklarından gelinir ona göre işbu berât-ı âlîşânımın şurûtu mürâ‘at olunup kādılar ve voyvodalar ve kurâ zâbitleri ve sâir sükkân-ı vilâyet bi’l-ittifâk cizye cibâyeti husûsunda cizyedârlara i‘ânet ve muhâlefet ederi olur ise haklakından gelinmek üzere isim [ve] resimleri ile Dersa‘âdet’ime arz ve i‘lâm eyleyeler ve her bir neferin cizye mâlını edâ ettiği ma‘lûm olmak için cizyedârlar başka defter tutup kazâda olanları muhâsebesiyle ve kurâda olanları karyesiyle ve mürûr-ı ubûr edenleri isim [ve] resimleriyle ale’l-esâmî defter ve cizye muhâsebesi kalemine teslîm eylemek üzere der-i devlet-medârıma getireler ve cizyedârlar memûr olduğu kazâ ve nevâhîye tevzî‘ eylediği evrâkı min-ba‘d kolcular mühürleyip ve eşkâlsiz kâğıd vermeyip hîn-i iktizâda def‘-i iştibâh için tatbîk olundukda mutâbık olunmak üzere cizye kaleminde hıfz olunan kendi mühürleri ile mühürleyeler ve işbu berât-ı âlîşânımda ta‘yîn ü tasrîh olunan şurût ve kuyûdun tenfîz ve icrâsına her birleri gereği gibi ihtimâm-ı tâm eyleyip hilâfıyla vaz‘ u hareketden be-gāyet ihtirâz ve ictinâb eyleyeler, şöyle bileler, alâmet-i şerîfe i‘timâd kılalar. Tahrîren fi’l-yevmi’s-sâdis ışrîn min-şehri Şa‘bân li-sene isnâ ve hamsîn ve mi’e ve elf. Kostantıniyye el-mahmiye